We zien verandering gebeuren. Als we scherp opletten, herkennen we wanneer we momentum hebben. Het is nu. Nu is de tijd om compromisloos verandering te forceren.
Door Rafel
Terwijl we in een ongekende tijd van opstand en revolutionair sentiment leven, zien we voor onze neuzen de grootste paradox van de liberale democratie zich ontvouwen: de politiek van uitsluiting en inkapseling. Onder dreiging van instorting past het systeem zich aan om nog zoveel mogelijk intact te blijven. Degenen die de status quo hebben doorbroken, worden keihard onderdrukt en gemarginaliseerd. Tegelijkertijd haasten machthebbers zich om de eisen van het volk bij te benen, in een poging op hun wankele troon te kunnen blijven zitten.
In dit artikel ga ik in op hoe verandering werkt binnen een systeem, ervan uitgaande dat het systeem nog niet omver geworpen wordt. Die dynamiek is niet alleen razend interessant, het is essentieel voor ons als activisten, organizers en strijders om te herkennen hoe en wanneer het gebeurt, wanneer het zich voor onze ogen afspeelt. Het is belangrijk om het te herkennen, want wanneer je het ziet gebeuren, weet je wanneer een beweging momentum heeft. Wanneer de beweging moet door duwen, moet blijven forceren, niet genoegen moet nemen met minder.
“Bestrijd haat met liefde”
Om te begrijpen hoe verandering werkt, is het essentieel om het witte, liberale beeld van goed en slecht te dekoloniseren. Dat vreedzaam goed is en gewelddadig slecht, is een grove, witte, kapitalistische leugen. Vreedzaam en gewelddadig zijn, in termen van verzet, twee kanten van dezelfde medaille. Ze bestaan samen, naast elkaar. Ze vullen elkaar aan, ze hebben elkaar nodig. Of iets goed of slecht is wordt niet gedefinieerd door de vorm (vreedzaam of gewelddadig) maar door de inhoud: is het een strijd voor rechtvaardigheid of is het een voortzetting van eeuwenoude onderdrukking en uitbuiting?
Nog nooit is er in de geschiedenis iets structureels bereikt zonder geweld. Media en onderwijs hebben ons aangeleerd dat dat niet waar is. Ze zullen zeggen dat je “haat met liefde moet bestrijden”. Dat is een leugen, bedoeld om je ervan te weerhouden je bezig te houden met werk wat je daadwerkelijk kan bevrijden. Het is een misbruik van het woord liefde. Want wat is de definitie van liefde als het niet is: terugvechten voor de menselijkheid van jezelf en een ander? De strijd om ervoor te zorgen dat iedereen een menswaardig bestaan kan leiden, kan alleen maar komen uit een diepe liefde voor rechtvaardigheid en gelijkheid en elkaar.
Witte liberalen doen alsof liefde alleen maar bestaat uit vergeving zonder reparatie, alsof het alleen maar bestaat uit begrip voor de onderdrukker zonder het breken van de ketenen van onderdrukking. Witte machthebbers willen je doen geloven dat Martin Luther King met alleen morele appèls op witte machthebbers hen tot hoger inzicht heeft gebracht. Ze hebben er baat bij dat jij gelooft dat het slopen van politieauto’s en het plunderen van winkels zinloos is en “afleidt” van de zaak.
De paradox van de samenleving waar wij in leven, is dat gewelddadig verzet effectief grootschalige veranderingen teweeg kan brengen, terwijl tegelijkertijd dat geweld wordt onderdrukt en uit het zicht wordt gehouden als de factor die de verandering heeft geforceerd. De echte agents of change worden onzichtbaar gemaakt, de mond gesnoerd, gecriminaliseerd, vervolgd, opgesloten, uitgekotst, door de modder gehaald, bespuugd en verstoten.
Voorbeelden van uitsluiting en inkapseling
Het meest recente voorbeeld hiervan is dat Derek Chauvin, de moordenaar van George Floyd, is aangeklaagd voor moord. Denk je dat als er alleen een petitie was geweest om Chauvin te arresteren, dat de openbaar aanklager op magische wijze het licht had gezien en een morele bezinking had gekregen en uit zichzelf het goede had gedaan? Nee, natuurlijk niet. De enige reden dat Chauvin is aangeklaagd, is om de gemoederen te sussen nadat er een heel politiebureau en meerdere politieauto’s in vlammen zijn opgegaan en meerdere winkels geplunderd zijn. De openbaar aanklager wil het niet op zijn geweten hebben om nog meer politiebureaus te verliezen.
In Los Angeles is de gemeenteraad begonnen met wetgeving om minstens 100 miljoen dollar te bezuinigen op politie, om het te herinvesteren in zaken die de zwarte gemeenschap nodig heeft, zoals banen, gezondheidszorg, onderwijs en heling. Het is niet zo dat nu opeens wel kan. Het had altijd al gekund, maar de machthebbers (die er absoluut niet zijn voor het volk) worden nu pas door een grootschalige opstand gedwongen om iets te doen voor zwarte mensen.
Tegelijkertijd zien we ook de ongekend zware staatsrepressie die zwarte mensen en hun bondgenoten in de VS over zich heen krijgen. Terwijl de National Guard (reserverleger) op verschillende plekken is ingezet, zijn er al minstens 13 mensen omgekomen sinds de opstand begon en zijn er minstens 9300 mensen opgepakt.
Het schrappen van segregatie uit de Amerikaanse wet volgde een vergelijkbaar patroon. De vreedzame marsen van MLK alleen hebben dat niet gedaan. Het waren de talloze opstanden waarbij winkels geplunderd werden en politieagenten aangevallen werden, die de druk op de overheid opvoerden om met een soort toezegging te komen. Om ‘erger’ te voorkomen. Nog erger dan segregatie afschaffen is namelijk je hele machtspositie kwijtraken aan een groep mensen die je al 300 jaar lang hebt uitgebuit en onderdrukt. In de geschiedschrijving worden de vreedzame marsen onder leiding van Martin Luther King uit die gewelddadige en rumoerige context gehaald. Op die manier leren wij te denken dat met een paar jaar van vreedzame marsen, verandering kan worden bereikt.
Dichter bij huis zagen we dezelfde dynamiek rondom de moord op Mitch Henriquez in 2015 en de opstand in de Schilderswijk die erop volgde. Terwijl de opstandelingen keihard werden onderdrukt, gerechtelijk vervolgd, maandenlang opgesloten en gecriminaliseerd in de media, was er serieus iets veranderd. In de maanden na de opstand was het aantal willekeurige ID-controles verminderd. De politie was bang geworden! Bovendien werden de moordenaars van Mitch Henriquez aangeklaagd; twee van hen werden veroordeeld. (Eén van hen werd later weer vrijgesproken.) Dit is uniek op zichzelf, omdat agenten bijna nooit worden vervolgd, laat staan veroordeeld, voor (dodelijk) geweld dat zij gebruiken. Alleen de opstand die vier dagen duurde en waarbij het volk uit de wijk de straten overnam heeft die druk op het systeem kunnen uitoefenen. Geen petitie, geen vreedzaam protest, geen door de overheid gesubsidieerde slappe bewustwordingscampagne, geen duizendste onderzoek naar discriminatie heeft dat ooit teweeg gebracht. Slechts vier dagen van rauwe volksmacht op straat bracht meteen resultaat.
(Nog een belangrijke staartje van deze opstand is dat de staat ook wil voorkomen dat ze nog eens gedwongen worden door een opstand om agenten te veroordelen. Daarom is de overheid vlak na de opstand begonnen met het invoeren van wetgeving om politie praktisch immuun te maken voor vervolging – wetgeving die volgende week wordt goedgekeurd door de Eerste Kamer. Lees er hier meer over en kom ook daartegen in verzet!)
Dit is hoe de paradox van uitsluiting en inkapseling werkt.
- Uitsluiting/afwijzing. De machthebbers keuren al het protest tegen onrecht af. Media papegaaien de autoriteiten, zoals ze altijd doen, waarmee de beweging verdacht wordt gemaakt en in een verdomhoekje wordt geplaatst. Voert de beweging de druk verder op door onpopulaire dingen te doen, door het dagelijks leven te verstoren, door de situatie op z’n minst ongemakkelijk (of zelfs onveilig) te maken voor geprivilegieerde mensen of machthebbers, dan reageren de machthebbers met verdeling.
- Verdeling. Onder toenemende druk wordt er als het ware een streep getrokken middenin de beweging. Aan de ene kant staan de volgens de witte machthebbers ‘de goeien’ en aan de andere kant ‘de slechten’. De ‘goeien’ zijn degenen die beloven braaf te blijven en om minder vragen dan waar ze eigenlijk recht op hebben. De ‘slechten’ zijn degenen die hebben gebroken met witte, bourgeois opvattingen van legitiem verzet en zelf de macht op de straten overnemen.
- Toezegging en verdere uitsluiting. De ‘goeien’ krijgen de toezeggingen in handen gedrukt: subsidies, een plaats in diversiteitscommissies, beloftes van beleidsverandering, etc. Zo worden zij ingekapseld in het systeem dat zij bestreden. De bedoeling van de witte machthebbers is niet om daadwerkelijk het systeem rechtvaardiger te maken (ook al zullen zij zeggen van wel), maar om de beweging onschadelijk te maken. Dat blijkt uit hun behandeling van de ‘slechten’. Die worden extra hard aangepakt. Met politierepressie, gerechtelijke vervolging en smaadcampagnes in de media doet de staat er alles aan om hun machtspositie te consolideren.
De rol van geweldloos verzet
Met dit hele verhaal wil ik de rol van geweldloos verzet niet bagatelliseren. En ik wil al helemaal niet zeggen dat we met alleen rellen verandering bereiken, want dat is ook niet waar. Geweldloos verzet heeft de neiging een bredere aantrekkingskracht te hebben, waardoor meer mensen zich kunnen aansluiten. Geweldloze activisten worden wel op tv uitgenodigd, degenen die geweld goedkeuren (of die ervan worden beschuldigd dat te doen) niet of minder. En uiteindelijk zijn de mainstream media ook een belangrijk podium waar je af en toe toegang tot krijgt – als je ze onder druk zet, tenminste.
Over het algemeen geldt: hoe groter de druk op straat, hoe meer toegang (een deel van) de beweging krijgt tot machtsinstituten. Die druk kan volledig geweldloos worden opgevoerd, zoals de anti-Zwarte Piet beweging doet. (Een belangrijke opmerking hierbij is dat de beweging weliswaar zelf geweldloos is, maar dat ze niks anders dan geweld van politie en extreemrechts over zich heen hebben gekregen.) De mate van druk die je kan opvoeren met uitsluitend geweldloos verzet, is misschien beperkt, maar zeker aanwezig.
Een voorbeeld hiervan zagen we deze week gebeuren. Nota bene premier Rutte, een van de grootste racisten in het parlement, begint schoorvoetend toe te geven dat racisme een ding is en dat Zwarte Piet misschien niet zo’n goed idee is. Hij heeft de beelden van de Dam gezien. Hij heeft gevoeld welke explosieve energie mensen daar samen brachten. Hij heeft gehoord hoe Akwasi heeft gezegd: “dit jaar overleeft Zwarte Piet echt niet meer!” Hij snapt dondersgoed dat als hij ons nu geen kruimels toe gooit, dat we alleen maar bozer worden. De heersende klasse is voor niks banger dan woedende massa’s die door hebben waar ze hun woede op moeten richten. Er is geen enkele andere manier mogelijk om Rutte te dwingen iets negatiefs te zeggen over Zwarte Piet, dan door middenin Coronatijd met massa’s mensen samen te komen en te eisen dat racisme stopt. Dat het plaatsvond tijdens Corona is een niet te onderschatten factor die de druk heeft opgevoerd. Het was schokkend om te zien voor witte mensen dat er iets belangrijker was dan Corona. Terwijl heel wit Nederland schande sprak dat de demonstratie had plaatsgevonden en vond dat het verboden had moeten worden (uitsluiting), is het gesprek over racisme in mainstream instituten wel degelijk geopend en ook nog eens op een iets hoger niveau dan normaal (toezegging).
Dat is de macht van het volk. Dat is onze macht. Het is uiterst belangrijk te beseffen dat wij die verandering kunnen maken. En dat als we dit kunnen, dat er ook meer in ons bereik ligt.
Hoe herken je deze dynamiek?
Hoe herkennen we veranderingen die, temidden van de chaos en turbulentie, zich om ons heen afspelen?
Het belangrijkste is om scherp op te letten op het gedrag van machthebbers: ministers, media, politie en justitie, invloedrijke schrijvers en columnisten, etc. Niet alleen tijdens de golf van verzet, maar ook daarvoor en daarna. Wanneer je inconsistenties herkent in hun gedrag, dan weet je dat er iets aan de hand is. Inconsistenties zoals: bijna nooit zwarte mensen op tv uitnodigen, en nu ineens wel. Bijna nooit ruimte geven om over racisme te praten, en nu ineens wel. Altijd Zwarte Piet verdedigen, en nu ineens niet meer. Ineens met progressieve wetgeving komen.
Als je dit soort dingen ziet gebeuren, dan weet je dat een beweging invloed heeft. En dan weet je dat het tijd is om door te zetten. Geen compromissen te maken. Geen genoegen te nemen met minder. En vooral – dit is het allerbelangrijkste: de beweging niet te laten verdelen in ‘goeien’ en ‘slechten’. Vaak wordt deze lijn namelijk trokken langs lijnen van etniciteit of klasse. Dan fungeert de verdeling als een zoveelste mechanisme om onderdrukte mensen nog verder buiten de instituten van macht te houden, en degenen die door kleur of relatieve welvaart baat hebben bij het voortbestaan van het systeem, omhoog te trekken. Zij worden geneutraliseerd door ze in te kapselen in de structuren van de staat en ze los te weken van de beweging op straat die de verandering mogelijk heeft gemaakt.
Dit is waarom we ons nooit moeten distantiëren van elkaar in het openbaar. Onderling, in gesloten kringen is het hartstikke goed om kritiek op elkaar te hebben en strategische verschillen uit te vechten. Maar op het moment dat je in het openbaar je distantieert van elkaar, dan is de verdeling gelukt. Dan verzwakt de beweging en breek je het enige instrument dat wij hebben om rechtvaardigheid en gelijkheid te bereiken: de macht van de massa’s.
De geschiedenis is nu
We leven in een historische tijd. Niet alleen is er een opstand met serieus revolutionair potentieel gaande in de VS, ook is de vonk overgeslagen naar Nederland. Niemand had verwacht dat in Nederland zo’n korte tijd ineens duizenden en duizenden mensen de straat op zouden gaan (middenin Coronatijd ook nog eens!) om te roepen: “Black Lives Matter! Zwarte levens zijn belangrijk. Witte suprematie is dodelijk en wij zijn hier om het te stoppen.” We gaan de komende jaren waarschijnlijk de antiracisme-beweging zien uitgroeien tot proporties die nog nooit in Nederland zijn bereikt. Nu is het moment om je in woord en daad aan te sluiten bij de beweging en je steentje bij te dragen aan het schrijven van de geschiedenis.